İLKLERİN YERİ ÇAYÖNÜ TEPESİ

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki bir dağ eşiği ovasında bugünkü Diyarbakır ili, Ergani İlçesi’nin 7 km güneybatısında, Hilar köyü yakınlarında yer alan Çayönü Tepesi Anadolu, Levant, Mezopotamya ve Zagros bölgeleri içinde Çanak Çömleksiz Neolitik A’dan (MÖ. 10.000) Çanak Çömlekli Neolitik Dönemin ilk yarısına kadar (MÖ. 6000) yaklaşık 4000 yıl kesintisiz olarak iskân edilmiş yegâne yerleşmedir.

1964 yılında kazı çalışmalarına başlanan Çayönü Tepesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki ilk arkeolojik kazı yapılan yerleşmedir. 1992 yılında zorunlu olarak kazı çalışmalarına ara verilen Çayönü’ndeki bilimsel çalışmalar, 2015 yılından itibaren Çayönü Tepesi Kazı, Çevre Düzenlenmesi ve Araştırmaları Projesi adı altında tekrardan başlanmış ve devam etmektedir.

Fırat ve Dicle havzalarının birbirine en yaklaştığı bir coğrafyada ve doğal geçitlerin yakınlarındaki konumu ile Çayönü her iki havza ve çevresiyle farklı yollardan kültürel etkileşim içinde olmuştur. Nitekim Yakındoğu ülkelerindeki çok sayıda kazı çalışmalarından elde edilen verilerle karşılaştırıldığında MÖ 10.000’lerden itibaren kesintisiz tabakalanma gösteren yegâne Neolitik yerleşme olan Çayönü aynı zamanda birçok “ilk” in saptandığı yerleşim özelliğini de taşımaktadır.

Tahıl ve mercimek, nohut gibi baklagillerin tarımına geçiş süreci, ilk metalürji (bakırın ısıtılarak veya soğuk dövülüp biçimlendirilmesi), ilk keten dokuma, hasır ve sepetçilik, dericilik ile çanak çömlek üretimi süreci, malakit, çeşitli taşlar ile sedeften takı ve kakma işçiliği bu “ilkler” den bazılarıdır.

Kirecin söndürülerek mimarideki kullanımının zirve noktası Terrazo döşemeli yapıdır, ki Çayönü’ndeki bu yapı sadece Yakındoğu’da değil, dünyada tektir, tıpkı “mezar ev” Kafataslı Yapı gibi...

Kısaca Çayönü Tepesi Neolitik yerleşmesi, Fırat ve Dicle kültürlerinin ortak buluşma noktasında, Neolitiğin gelişim süreçlerini en iyi yansıtan Yakındoğu Neolitiğinin anahtar yerleşmesidir.

Aris Madencilik A.Ş.'nin de sponsor olduğu Çayönü Tepesi kazı çalışmaları devam etmektedir.